στερεοφωνία

Τεχνική λήψης, εγγραφής και αναπαραγωγής του ήχου, που αποβλέπει να δώσει στον ακροατή την αίσθηση της κατανομής στο χώρο των αρχικών ηχητικών πηγών. Η σ. βασίζεται επί της αρχής του εντοπισμού της ηχογόνου πηγής, δηλαδή επί του φαινόμενου της κατευθυντικότητας: στην περίπτωση μιας μονάδας ηχογόνας πηγής, είναι πραγματικά γνωστό ότι ένα άτομο, που δε βλέπει την πηγή, αντιλαμβάνεται τη διεύθυνση προέλευσης του ήχου με βάση τις διαφορές φάσης και έντασης με τις οποίες προσβάλλει ο ήχος αυτός τα δύο αυτιά του ακροατή, εξαιτίας της απόστασης που υπάρχει μεταξύ αυτών. Σύμφωνα με μερικούς επιστήμονες, φαίνεται ότι θα υπάρχει ακόμα ένα κάποιο φαινόμενο κατευθυντικότητας για την απλά μονοακουστική ακρόαση. Στην περίπτωση ενός αριθμού ηχογόνων πηγών κατανεμημένων σ’ έναν ορισμένο χώρο, όπως π.χ. μιας ορχήστρας, θα έχουμε συνεπώς, ιδιαίτερο κατευθυντικό φαινόμενο για κάθε πηγή, δηλαδή για κάθε όργανο ή για κάθε ομάδα γειτονικών οργάνων: ένα στερεοφωνικό σύστημα λήψης, θα μπορούσε επομένως να νοηθεί θεωρητικά σαν ένα σύνολο μικρόφωνων, καθένα από τα οποία να είναι τοποθετημένο μπροστά από κάθε πηγή και συνδεμένο μ’ ένα ανεξάρτητο ηλεκτροακουστικό κανάλι, η έξοδος του οποίου να καταλήγει σ’ ένα ξεχωριστό μεγάφωνο εγκαταστημένο στο χώρο ακρόασης. Στην πράξη αποδείχτηκε πειραματικά ότι για το σκοπό αυτό αρκούν δύο μικρόφωνα τοποθετημένα στο κέντρο της αίθουσας λήψης σε απόσταση μεταξύ τους, όπως τα αυτιά, 20 εκ., και συνδεμένα με δύο ανεξάρτητα κανάλια Α και Β, τα αντίστοιχα μεγάφωνα των οποίων είναι εγκαταστημένα στο χώρο ακρόασης, σε κατάλληλη απόσταση αριστερά και δεξιά του ακροατή. Για να πετύχουμε παρόλα αυτά ένα εντονότερο στερεοφωνικό ανάγλυφο και ένα καλύτερο μουσικό αποτέλεσμα, τοποθετούμε στην αίθουσα λήψης περισσότερα μικρόφωνα καθένα από τα οποία συνδέεται και στα δύο κανάλια Α και Β. Το σήμα όμως κάθε μικρόφωνου κατανέμεται στα δύο κανάλια μέσω ενός ποτενσιόμετρου καταμερισμού «δεξιά - αριστερά», που είναι τοποθετημένο στον πίνακα ελέγχου και ρυθμίζεται από τον τεχνικό, έτσι ώστε να μετατοπίζεται η ηχητική «εικόνα» ανάλογα με τις απαιτήσεις της μουσικής σύνθεσης. Η τεχνική αυτή είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική κατά τη ραδιοφωνική μετάδοση λυρικών έργων, επειδή επιτρέπει να δοθεί η ακριβής αίσθηση της κίνησης των τραγουδιστών. Η περιγραφείσα τεχνική πρέπει να τροποποιηθεί κατάλληλα, προκειμένου για τη στερεοφωνική ραδιοφωνική μετάδοση ή για τη μετάδοση μέσω κλειστού κυκλώματος, ώστε το σύστημα μετάδοσης των σημάτων να μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε με μονοφωνικό (μονοφωνική ακρόαση) είτε με στερεοφωνικό δέκτη. Στην περίπτωση αυτή η μονοφωνική ακρόαση είναι ικανοποιητικής ποιότητας όταν στο μεγάφωνο φτάνει το άθροισμα των δύο σημάτων (A + Β), ενώ είναι κατώτερης ποιότητας όταν φτάνει μόνο το ένα σήμα. Πολύ σχηματικά, μεταδίδονται με τα δύο κανάλια όχι τα δύο σήματα Α και Β ξεχωριστά αλλά τα σήματα A + Β και Α - Β (που είναι το σήμα που πετυχαίνεται προσθέτοντας στο Α το σήμα Β με ακριβώς αντίθετη φάση). Ο μονοφωνικός δέκτης λαβαίνει τότε μόνο το σήμα A + Β· ο στερεοφωνικός δέκτης λαβαίνει τόσο το A + Β όσο και το Α - Β χρησιμοποιώντας μια κατάλληλη διάταξη (συνδιαστή), που μπορεί να πραγματοποιήσει επί των δύο σημάτων τις ακόλουθες λειτουργίες αθροίσματος και διαφοράς: (A + Β) + (Α - Β) = 2A (A + Β) - (Α - Β) = 2B Τα δύο σήματα A, B, έτσι διαχωριζόμενα, αποστέλλονται στα αντίστοιχα μεγάφωνα της στερεοφωνικής συσκευής. Η στερεοφωνική εγκατάσταση ακρόασης αποτελείται βασικά, όπως είδαμε πιο πάνω, από δύο μεγάφωνα που απέχουν μεταξύ τους από 1 έως 5 μ. ανάλογα των διαστάσεων του χώρου ακρόασης. Μερικές φορές προστίθεται, στο κέντρο ένα τρίτο μεγάφωνο για να αναπαράγει μόνο συχνότητες μικρότερες των 300 ^C/_S. Για να πετύχουμε μια καλή πιστότητα των αναπαραγόμενων ήχων, απαιτείται αντίστοιχη ακρίβεια των δύο καναλιών, ιδιαίτερα η ισοστάθμιση, εντός στενών ορίων, των διαφορών της στάθμης της ηχητικής πίεσης σε σχέση προς κάθε μικρόφωνο, της μεταβολής της φάσης που δημιουργείται από το σύνολο της ηλεκτροακουστικής διάταξης, της καμπύλης απόκρισης. Είναι επίσης σκόπιμο ο χώρος ακρόασης να είναι συμμετρικός σε σχέση προς τον άξονα συμμετρίας των δύο μεγάφωνων. Στερεοφωνία: ισοτοπικές ζώνες (ανοιχτό χρώμα) που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση στη μια περίπτωση δύο μεγάφωνων (στο σχέδιο αριστερά) και στην άλλη τεσσάρων μεγάφωνων (στο σχέδιο δεξιά).

* * *

η, Ν

(φυσ.-τεχνολ.) τεχνική εγγραφής και αναπαραγωγής τού ήχου, η οποία αποβλέπει στο να δώσει στον ακροατή την αίσθηση τής κατανομής τού ήχου στον χώρο.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. γαλλ. stereophonie < στερεός + -φωνία < -φωνος < φωνή)].